TDM: therapeutic drug monitoring:
-wat zijn indicaties voor de bepaling van plasmaspiegels van geneesmiddelen?
-wanneer is een plasmaconcentratie bepaling zinvol?  
-wat vraag je precies aan?
-hoe vraag je aan? 
-hoe vindt spiegelbepaling plaats?
-hoe pas je de dosis aan?

indicaties om spiegels te bepalen:
- onvoldoende respons
- toxiciteit
- ziekte versus toxiciteit --> bijv. Bij epilepsie kan zowel onder- als overdosering insulten uitlokken
-therapietrouw
-potentiele interacties
-bijkomende comorbiditeit waardoor de spiegel niet goed kan worden voorspeld (slechte nierfunctie/zwangerschap).

wanneer zinvol?
- effect is klinisch niet te beoordelen: bv ab pas na 3 dagen te zien of effectief is
- grens effect en toxiciteit liggen dicht bij elkaar = smalle therapeutische breedt.
- spiegel heeft duidelijke relatie met het effect
-grote interpatient variabiliteit in farmacokinetiek.
- voldoende snel uitslag beschikbaar voor dosisaanpassing
- middel voor de juist indicatie voorgeschreven.

wat vraag je aan?  
-topspiegel: 60 minuten na toediening (hangt af van individuele geneesmiddel iv vs. Oraal). Wordt niet vaak bepaald. Bij sommige AB is het nuttig om te weten hoe hoog de maximale spiegel wordt, maar over het algemeen is het lastig een goede topspiegel te bepalen omdat variabiliteit groot is door absorptie en distributie. Bij gentamicine is topspiegel prikken belangrijk. Hiervan moet namelijk de maximale concentratie en bepaalde waarde hebben om het effect van het geneesmiddel te hebben (15-20mg/L).
-dalspiegel: 30 minuten voor toediening. Wordt vaker aangevraagd. Dalspiegel heeft een goede relatie met de totale blootstelling (AUC) van het middel. Kan ook informatief zijn bij bepalen toxiciteit. Toxiciteit (nefrotoxisch) van bijvoorbeeld gentamicine neemt af als het lichaam af en toe tijdelijk zonder gentamicine is (<0,5mg/L)  

hoe vraag je aan?
-geef aanvullende informatie: tijdstip laatste inname, tijdstip bloedafname, doseringsschema, reden van spiegelbepaling.    

hoe vindt spiegelbepaling plaats?
1. Immuno-assay: antilichaam herkend farmacon en geeft reactie af en dit wordt dan gemeten. Is eenvoudig en goedkoop, maar nadelen zijn mogelijk kruisreacties met metabolieten, antilichamen en co-medicatie.
2. Massaspectrometrie: heel specifiek maar kan alleen worden gedaan in gespecialiseerde laboratoria.  

hoe pas je de dosis aan?
-dosisinterval aanpassen
-de dosis zelf aanpassen
--> wanneer bijvoorbeeld de Css 2x zo hoog moet worden kan je het dosisinterval halveren --> middel 2 x zo vaak geven. Of je kan de dosis te verdubbelen bij even vaak doseren. 

-na wijziging van de dosering in de steady state fase of starten van een nieuw middel, dient tenminste 5x halfwaardetijd te worden gewacht voor een nieuwer state state concentratie is bereikt en een nieuwe bepaling zinvol is.