Quartair
De ijstijden van de laatste 2,5 miljoen jaar afwisseling van ijstijden (glacialen) en warmere tijden (interglacialen). Saalien (ijstijd) kwam met een dik pak ijs uit Scandinavië en nam grote zwerfkeien mee. 

De bevroren ondergrond van Nederland werd opgestuwd (ontstaan stuwwallen). In de interglacialen was Nederland zoals nu.

Na de laatste ijstijd werd het opnieuw warmer. IJskappen smelten, zeespiegel stijgt. Noordzee vult en nauw bij Calais ook. Ontstaan van GB.

Oorzaken voor temperatuurschommelingen: variaties in baan van aarde en stand van aardas. Variaties in hitte zon en veranderingen in zeestromen.