• gevolgen van de symbiose tussen red en openbaring voor de `verlichting  in kerkelijke en nationaal verband
• NL verlichting?
• katholische Aufklarung:optimistische mensbeeld dan protestanten
• ook: bijgeloof/volksgeloof als ballast uit verleden
• de 'rede' tegenover de onredelijke toepassing van de openbaring: ratio en revelatio
• vraagtekens bij alle tradities en gebruiken> niet vanuit redelijkheid te billijken
• piramidale gezagsuitoefening(Concilie van TRente)versus autonomie parochies (jansenisme o.a.)
• latijn vervangen door volkstaal> toegankelijkheid, geen obscurantisme
• oecumenische tendens: bekritisering van de kerkelijke overlevering
• eerste christendom als ideaal: vrijwillige armoede
• protestantse Verlichting: ideaal typisch voor alle christelijk verlichte bewegingen?
• uitzonderlijk: de Schrift in handen van leken= reformatorisch/protestants= breder draagvlak dan katholiek( van bovenaf opgelegd)
• papieren pausen: belijdenisgeschriften protestanten
• hervorming door prot. verlichting> niet gericht op kerkelijke instelling wel op verlicht verstaan van de Schrift