Gastcollege

Het gastcollege wordt gegeven door P. Leusink. Hij is huisarts-seksuoloog.

Mannen hebben de neiging om seks als prestatie te zien (‘’helden’’) of om niet te praten over seks terwijl ze bijvoorbeeld kampen met faalangst (‘’sukkels’’). Een algemeen advies is dat het belangrijk is om de partner bij eventuele problemen te betrekken. Indien iemand met een seksueel probleem naar een arts stapt, is het waarschijnlijk makkelijker om dit zonder partner te doen. Zo kunnen bijvoorbeeld fantasieën iets gemakkelijker bespoken worden. Het is belangrijk om een partner er uiteindelijk toch bij te betrekken.

Een disfunctie is het fysiologisch niet goed functioneren. Een stoornis is een disfunctie waar iemand onder lijdt. De rol van een psycholoog is het signaleren en bespreekbaar maken van stoornissen, persoonlijkheidsproblemen, medicatiegebruik en een trauma. Een stemmingsstoornis kan bijvoorbeeld borderline zijn en een persoonlijkheidsprobleem homoseksualiteit. Ook is het belangrijk om als psycholoog over seks te kunnen praten. Uit onderzoek blijkt dat maar drie procent van de mensen zelf over hun seksuele problemen begint. Wanneer een psycholoog maar twee kleine vragen stelt, stijgt dit percentage naar zestien.

Diagnostiek

Vragenlijsten worden vooral gebruikt bij wetenschappelijk onderzoek. Een psycholoog maakt meestal gebruik van anamnese. Hierin wordt ook de context besproken, bijvoorbeeld wat vindt de partner ervan? De seksuologische anamnese is klantgericht. Wanneer een man erectieproblemen heeft, dan zal de psycholoog vragen stellen als: Hoe zijn de erectieproblemen ontstaan en wanneer doet het probleem zich voor? De medische en psychosociale anamnese zijn gericht op de sociale context en comorbiditeit. Er kan bijvoorbeeld sprake zijn van een hartvaatziekte, een trauma of een stemmingsstoornis.

Weegschaalmodel

Er zijn stimulerende en remmende factoren die seksuele activiteit beïnvloeden. Een stimulerende factor is bijvoorbeeld een erotische film en een remmende factor kan ruzie met de partner zijn. Deze factoren weegt men tegen elkaar af om tot de beslissing te komen of er seks plaats vindt.

De seksuele satisfactie (tevredenheid) daalt als de seksuele functie vermindert. Wanneer men dan nieuwe doelen in de seksrelatie stelt, neemt de satisfactie toe. Herstel van functies zit er soms niet in en dan vind men tevredenheid belangrijker dan het goed en volledig functioneren.

Mannelijke seksuele disfuncties: verlangen

Ook de man kan last hebben van een verminderd verlangen naar seksualiteit en een gebrek aan seksuele fantasie. Er kan ook sprake zijn van seksuele aversie. Dit is het vermijden van en een aversie voor genitaal seksueel contact met de partner.  

De leeftijd (zoals beschreven staat in de DSM-IV-TR) maakt niet uit, er is namelijk geen vermindering van verlangen naar mate iemand ouder wordt. Wanneer iemand ouder is, heeft het minder snel zin in seks door alleen visuele prikkels (inadequate seksuele stimulus). De wat oudere mensen moeten vaak gestimuleerd worden door directe aanraking.  

Seks begint met de stimulus, niet met het verlangen. Het is een circulair model dat elkaar versterkt. Het verlangen is eigenlijk een uitgestelde actiebereidheid. Indien iemand geen zin meer heeft, helpt het niet om te wachten op het krijgen van zin. Ook testosteron toestoppen helpt niet, wanneer er geen stimulus is. Testosteron is als het ware de sleutel tot opwindendheid, een tekort van dit hormoon zwakt het verlangen af. De klachten lijken dan op de klachten van een depressie. Ook dopamine is een stimulerend hormoon op het gebied van seks. Dopamine zorgt voor het gevoel dat iemand nog een keer wilt, bijvoorbeeld nog een keer in de achtbaan of nog een keer een orgasme. Serotonine en prolactine hebben een remmende werking op seks. Een verminderd verlangen kan ook komen door bijvoorbeeld een verschil in zin van de partners, negatieve cognities, inadequate prikkels, negatieve seksuele ervaringen of neurologische problemen. Iemand met een chronische ziekte kan wel verlangens hebben zolang het brein goed werkt.

Een behandeling van verminderd verlangen kan onder andere relatietherapie of sekstherapie zijn. Bij sekstherapie vindt er stapsgewijze angstreductie plaats en moeten de partners zich focussen op lichamelijke sensaties. Ze gaan samen op zoek naar seksuele prikkels, moeten seksueel actief worden en de vermijding opheffen. Ook moeten de cognities geherstructureerd worden. Lukt het vandaag niet? Dan zal het morgen vast wel goed komen (positief denken).

Mannelijke seksuele disfuncties: opwinding

Male Erectile Disorder (ED) is het onvermogen om een adequate erectie te krijgen of in stand te houden tijdens seksuele activiteit. Het is een opwindingsprobleem (genitale respons). In de DSM-V komt er bij te staan dat dit langer dan zes maanden moet aanhouden. De prevalentie van een ED neemt toe en de hinder neemt af met de leeftijd. Hier vindt als het ware cognitieve dissonantie plaats (subjectieve rechtvaardiging).

Er zijn twee fysiologische manieren om een erectie te krijgen, namelijk de psychogene erectie en de reflectoire erectie. De psychogene erectie volgt een route van de brein naar de buikholte en naar de penis. De reflectoire erectie volgt een route van de penis naar de buikholte en naar de penis. Laatstgenoemde route kan plaatsvinden bij iemand met een dwarslaesie. Beide routes zijn nodig voor een geslaagde geslachtsgemeenschap.

Tijdens de remslaap (oppervlakkige slaapfase) vindt vaak een spontane erectie plaats. Dit gebeurd zo’n zes keer per nacht. De ochtenderectie is de erectie tijdens de laatste remslaap. Wanneer een man een ochtenderectie heeft, dan werkt alles lichamelijk nog goed en kan het lichaam een erectie veroorzaken. Er mag niet gesteld worden dat wanneer een man geen ochtenderectie heeft, dit door een lichamelijke afwijking komt. Wie weet werd de man wel wakker door de wekker en bevond hij zich niet in de remslaap.

Bij een erectie is er een verslapping van glad spierweefsel in het zwellichaam. De erectiepil is een PDE-5 remmer. De pil zorgt ervoor dat de verslapping in het zwellichaam blijft en dat hierdoor de erectie lang stand houdt. Het werkt aan de achterkant van het seksuele systeem. Wanneer iemand met een ED geen lichamelijke oorzaak heeft, wordt er over het algemeen geen medicatie gebruikt. Bij faalangst kan het helpen wanneer er kortdurend gebruik wordt gemaakt van een erectiepil. Hierdoor bouwt de man meer zelfvertrouwen op, waardoor hij de volgende keer zonder erectiepil een erectie kan krijgen en behouden.

Een ED kan door psychische factoren (bijvoorbeeld stress), seksuologische factoren (bijvoorbeeld onrealistische verwachtingen), somatische factoren (medicatie) en leeftstijlfactoren (bijvoorbeeld weinig lichaamsbeweging) ontstaan. Een half uur of langer wandelen per dag verbetert de erectie. Een ED wordt in stand gehouden door de wens om een ‘’held’’ te zijn (prestatiedruk en onrealistische verwachtingen) en de angst om een ‘’sukkel’’ te zijn (faalangst en negatieve cognities).

Een behandeling bij een ED kan onder andere medicatie of sekstherapie zijn. Bij sekstherapie mogen de partners bijvoorbeeld vrijen, maar mag de man geen erectie krijgen (het belonen van falen).

Mannelijke seksuele disfuncties: orgasme

Anorgasmie en geremd orgasme houdt het ontbreken of de vertraging van een orgasme in. Het kan onder andere een psychologische oorzaak of een neurologische oorzaak hebben. Het kan ook ontstaan door medicatie. Een behandeling zou sekstherapie kunnen zijn. Rectale electrostimulatie wordt vaak toegepast bij een onvervulde kinderwens. De prostaat van de man wordt gevibreerd, waardoor er een zaadlozing wordt opgewekt. Dit geeft geen voldoening bij de man, het voelt niet als een orgasme.

Premature Ejaculation (PE) houdt zaadlozing met minimale stimulatie in. Het wordt vaak ook gekoppeld aan definities over het vrouwelijk orgasme en lovemaking, maar hier heeft het niets mee te maken. De oorzaken kunnen onder andere faalangst, valse verwachtingen, seksueel misbruik of relatieproblemen zijn. Bij de primaire vorm kan het een genetische oorzaak hebben. Er wordt vaak gesproken over vroegtijdig klaarkomen, maar wat is vroegtijdig? Dit wordt vaak vanuit het eigen referentiekader bekeken. IELT is een afkorting voor Intravaginale Ejaculatie Latentie Tijd. Dit is de gemiddelde tijd wanneer een zaadlozing plaatsvindt. Normaal ligt dit op 5,4 minuten. Een primaire PE vindt plaats binnen één minuut, waarbij de partner last ondervindt en waarbij er bij veel gevallen geen controle is. Dit is de enige groep die medicatie krijgt. Er is geen lichamelijk onderzoek nodig, aangezien er een IELT is. De behandelingen kunnen onder andere gedragstherapie en cognitieve herstructurering zijn.

Andere mannelijke seksuele disfuncties

Urogenitale pijn is het hebben van continue (altijd, ongeacht situatie en los van seks) of reactieve (bijvoorbeeld door de ziekte van Peyronie) pijn. De mannen met urogenitale pijn hebben vaker te maken gehad met seksueel misbruik. Het is vaak gekoppeld aan een overactieve bekkenbodem. Dit kan leiden tot bijvoorbeeld een plasprobleem of een pijnprobleem. Urogenitale pijn kan onder andere ontstaan door een somatische factor, ontblotingangst of een somatoforme angst. Bij de behandeling komen veel hulpverleners kijken, namelijk een psycholoog, een uroloog, een bekkenfysiotherapeut en een seksuoloog.